Synagoga Wysoka w Krakowie
W drugiej połowie XVI wieku nieznany z nazwiska bogaty kupiec Izrael wystąpił do króla Zygmunta II Augusta z prośbą o zgodę na wystawienie synagogi. Zgodę uzyskał i w 1563 roku rozpoczął budowę. Inne źródła podają jako datę budowy synagogi lata 1556-1563. Według jednej z hipotez synagogę zbudowali emigranci – Żydzi sefardyjscy, niewątpliwie na wzór bożnic wznoszonych w getcie weneckim.
Fundator synagogi zdecydował się na nadbudowę sali modlitewnej nad sklepami znajdującymi się na parterze pierwotnego budynku. Być może stało się tak ze względu na ograniczenia urbanistyczne miasta. Usytuowanie głównej sali modlitewnej było podyktowane względami bezpieczeństwa, gdyż bożnica znajdowała się w miejscu szczególnie ruchliwym, tuż obok bramy miasta żydowskiego i blisko domów chrześcijańskich.
W 1657 roku podczas potopu szwedzkiego synagoga została zdewastowana. Po tych wydarzeniach została wyremontowana, a do ściany północnej dobudowano małą przybudówkę w której ulokowano babiniec. Budynek synagogi odnawiano poza tym po pożarach w latach 1623, 1643, 1693 oraz gruntownie w roku 1863. Pod koniec lat 80. XIX wieku, do zachodniej ściany dobudowano dwupiętrowy budynek pod numerem 36. Na jego piętrze znajdowała się dodatkowa sala modlitewna z babińcem, a na parterze bożnica Bractwa Ner Tamid.
Podczas II wojny światowej hitlerowcy doprowadzili do znacznej dewastacji wnętrza synagogi oraz bezpowrotnego przepadku jej cennego wyposażenia. Dzieła zniszczenia dopełnił pożar. Nie wiadomo czy był on skutkiem celowego podpalenia, czy wynikiem wybuchu granatu wrzuconego do budynku.
Jedynym elementem wyposażenia ruchomego synagogi jaki przetrwał czasy wojny jest XVII-wieczny, barokowy świecznik chanukowy, który został przewieziony na Wawel i tam doczekał zakończenia działań wojennych. Obecnie znajduje się na stałej wystawie w synagodze Starej przy ulicy Szerokiej 24.
Po zakończeniu wojny w synagodze mieścił się magazyn papieru i rupieciarnia. Na początku lat 50. planowano ją przebudować na Teatr Lalki, Maski i Aktora Groteska, lecz plany spełzły na niczym. W międzyczasie Wydział Kultury PWRN w Krakowie zabezpieczył mury synagogi z kredytów Ministerstwa Kultury i Sztuki i połączył go z sąsiednim budynkiem poprzez wykucie drzwi na ścianie wschodniej.
W 1966 roku synagoga została przekazana Pracowni Konserwacji Zabytków, która w latach 1969-1972 dokonała remontu i przebudowy wnętrz synagogi. Wówczas przebito nowe wejścia, dodano klatkę schodową, sklepienie kolebkowe sali głównej zastąpiono płaskim stropem, przeniesiono skarbonę do sąsiedniego budynku oraz nadbudowano szklaną konstrukcję na dachu bożnicy, poprzez co zyskała dodatkową kondygnację. W głównej sali modlitewnej zabezpieczono i zakonserwowano zabytkowe polichromie oraz Aron ha-kodesz. Wnętrza synagogi przez wiele lat przystosowane były do potrzeb działalności konserwatorskiej.
Po likwidacji Pracowni Konserwacji Zabytków synagogę przejął syndyk tego przedsiębiorstwa. Przez wiele lat stała opuszczona, a przejęcie jej przez Gminę Wyznaniową Żydowską w Krakowie było niemożliwe ze względu na niejasne stosunki własnościowe lokali parterowych oraz rozbieżności co do wyceny dokonanej po wojnie przebudowy dachu i kondygnacji znajdującej się bezpośrednio nad główną salą modlitewną.
We wrześniu 2005 roku budynek synagogi został udostępniony zwiedzającym. W 2008 roku synagogę odzyskała Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie.
Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta w stylu renesansowym. Południowa ściana budynku zwrócona w stronę ulicy Józefa, podparta jest czterema szkarpami i przecięta gzymsem, biegnącym tuż nad parterem. Pomiędzy szkarpami na wysokości pierwszego i drugiego piętra znajdują się trzy wysokie, półkoliście zakończone okna, które odpowiadają dwóm oknom i okutym drzwiom na ścianie północnej.
Okna zapewniały doskonałe oświetlenie jednoprzestrzennej, wysokiej na 10 metrów głównej sali modlitewnej nakrytej sklepieniem kolebkowym z lunetami, ozdobionym dekoracją stiukową. Dawne drzwi główne znajdowały się na miejscu lewego okna na ścianie północnej. Drzwi do sieni na parterze ujęte są kamiennym, późnorenesansowym portalem z XVI wieku, o profilowanych węgarach, zamkniętym półkolistą, oprofilowaną arkadą z kluczem.
Na ścianie wschodniej znajduje się największy i zarazem najstarszy w Polsce renesansowy Aron ha-kodesz, którego obramienie pochodzi prawdopodobnie z końca XVI wieku, a zwieńczenie z końca XVIII wieku. Jej prostokątne obramienie pokrywa ornament groteskowy w postaci dwóch gryfów, które dawniej trzymały koronę i hebrajskiej inskrypcji keter Tora, co znaczy korona Tory. Wnękę ujmują smukłe kanelowane kolumny z kompozytowymi kapitelami. Podczas prac konserwatorskich, w latach 1971-1972 po bokach kolumn odkryto domalowane ciężkie kotary, które z biegiem czasu zanikły.
źródło: Wikipedia
Współrzędne: 50.051371, 19.947398
POLECAMY TAKŻE:
