Zamek Krzyżtopór w Ujeździe

Krzyżtopór (dawniej Krzysztopór) – pałac mylnie zwany zamkiem, położony w miejscowości Ujazd w województwie świętokrzyskim. Wznoszony w XVII wieku, nigdy nie został ukończony. Obecnie znajduje się w stanie ruiny.

Budowany w latach 1627-1644 przez Krzysztofa Ossolińskiego, nigdy w pełni nie został ukończony. Jest to obszerny pałac w stylu włoskim typu palazzo in fortezza. Budowniczym, który sporządził plany i nadzorował wznoszenie pałacu był Wawrzyniec Senes. Od strony północnej przylegały niegdyś piękne ogrody w stylu włoskim.

Historia powstania pałacu i jego świetności pozostaje wciąż nie do końca poznana. Jest to powodem do narastania wokół niego legend. Jedną z nich jest opowieść o zastosowaniu w pałacu symboliki liczb nawiązującej do kalendarza: okien miał tyle, ile dni w roku, pokoi tyle, ile tygodni; sal wielkich tyle, ile miesięcy, a 4 narożne jego baszty odpowiadały liczbie kwartałów. Brak zachowanych planów budowy oraz sztychów sprzed przebudowy w XVIII wieku uniemożliwia dziś faktyczne odtworzenie wizerunku zamku z połowy XVII wieku.

Jego fundator cieszył się nim krótko. Krzysztof Ossoliński zmarł nagle w rok po ukończeniu budowy. Pozostawił on po sobie bardzo zadłużony majątek, który odziedziczył jego syn Krzysztof Baldwin Ossoliński. Po śmierci Krzysztofa Baldwina Ossolińskiego (1649) pałac odziedziczyła spokrewniona z nim rodzina Kalinowskich. Pałac został ograbiony w czasie potopu przez Szwedów (1655). Zamieszkany do roku 1770, kiedy został zniszczony przez wojska rosyjskie w czasie obrony przez zwolenników Konfederacji Barskiej.

Obecnie pałac ma status trwałej ruiny. W dawnej klasyfikacji zabytków był zaliczony do klasy zerowej. Budowla jest ruiną o znacznym stopniu zachowania, stąd interesującą do zwiedzania. W jej skład wchodzą obszerne fortyfikacje: bastiony, fosa, ślady umocnień i mostów.

Nazwa ewoluowała. Krzyż był symbolem wiary i polityki wojewody, topór herbem Ossolińskich. Oba te symbole są umieszczone na bramie wjazdowej do pałacu. Sam budowniczy nazywał pałac mianem Krzysztofory, co najprawdopodobniej wywodzi się od źródłosłowu jego imienia (gr. Christophoros – zob. Krzysztof). Klucz ziemski Iwaniska, w którym leżała miejscowość Ujazd, nabyty został przez Ossolińskich od Ligęzów na początku XVII wieku.

Źródło: Wikipedia

Zamek Krzyżtopór w Ujeździe na starych zdjęciach, rycinach i pocztówkach:

Ujazd, ruiny zamku (1909); źródło: Polona.pl

Fragment zamku Krzyżtopór w Ujazdowie (ante 1939); źródło: Polona.pl

Zamek Krzyżtopór (1886); źródło: Polona.pl

Ujazd, ruiny zamku (1905-1918); źródło: Polona.pl

Ujazd, ruiny zamku (1905-1906); źródło: Polona.pl

Ujazd, ruiny zamku Krzyżtopór (1872); źródło: Polona.pl

Zamek Ujazd, baszta nad źródłem ze strony od ogrodu (1844); źródło: Polona.pl

Zwaliska zamku Ujazd w Sandomierskiem (nie po 1878), Kuhlewein Alfred; źródło: Polona.pl

Ujazd, zamek Krzyżtopór. Rzut poziomy całego założenia (1844); źródło: Polona.pl

Materiały do pobrania:

Współrzędne: 50.714565, 21.309708