Sobór św. Mikołaja w Białymstoku
Obiekt został wzniesiony w latach 1843–1846 na miejscu starszej świątyni unickiej powstałej najprawdopodobniej w I poł. XVIII w. W roku zakończenia prac budowlanych budynek poświęcił metropolita wileński i litewski Józef. Była to największa z prawosławnych świątyń Białegostoku. W dwudziestoleciu międzywojennym jedna z dwóch czynnych cerkwi w mieście. Od 1951 jest katedrą diecezji białostocko-gdańskiej. Od 1992 przechowywane są w niej relikwie św. Gabriela Zabłudowskiego. Budowla reprezentuje styl klasycystyczny, typowy dla architektury cerkiewnej Imperium Rosyjskiego II poł. XVIII w. i pierwszych dekad XIX w.
Sobór mieści się w centrum Białegostoku przy ul. Lipowej 15. Wpisany do rejestru zabytków 24 stycznia 1957 pod nr A-200.Sobór został zbudowany w stylu klasycystycznym, na planie krzyża greckiego. Jest konstrukcją typową dla architektury cerkiewnej Imperium Rosyjskiego od połowy XVIII w. do połowy XIX w. Jerzy Uścinowicz porównuje go z soborem monasteru św. Onufrego w Jabłecznej i cerkwią Zaśnięcia Matki Bożej w Zabłudowie oraz wymienia jako inspirację dla wszystkich trzech obiektów sobór Przemienienia Pańskiego w Dniepropetrowsku, sobór Świętych Piotra i Pawła w Homlu oraz główną cerkiew monasteru Przemienienia Pańskiego w Nowogrodzie Siewierskim (wszystkie powstały w końcu XVIII lub na początku XIX w.). W drugiej kolejności autor ten wskazuje na podobieństwa architektury soboru białostockiego i powstałych w XVIII stuleciu soborów w Petersburgu, cerkwi w Mazalawie oraz na zbliżoną konstrukcję dzwonnicy w cerkwiach w Suchanowie pod Moskwą oraz na Bronnickiej Górze w Moskwie.
Jest to budowla orientowana, o rozplanowaniu typowym dla bizantyjskich świątyń krzyżowo-kopułowych, z zakrystią przylegającą do części ołtarzowej od południowego wschodu, jednoprzestrzenna z jedną nawą obejmującą trzy ramiona krzyża greckiego oraz pomieszczeniem ołtarzowym, tradycyjnie oddzielonym od przeznaczonej dla wiernych przestrzeni ikonostasem. Ramiona krzyża greckiego kryją sklepienia kolebkowe z lunetami, które łączą się w miejscu skrzyżowania w cztery łuki, przechodzące następnie w żagielki, podtrzymujące bęben, na którym z kolei rozmieszczona jest kopuła.
Na ścianach zewnętrznych cerkwi znajdują się pilastry z kapitelami doryckimi, dekorowane motywami liści. Okna budynku wieńczą łuki pełne. Obiekt posiada jedną centralnie umieszczoną półsferyczną kopułę na wysokim cokole oraz zwieńczoną kopułowym hełmem i iglicą dzwonnicę nad przedsionkiem. Usytuowanie i forma dzwonnicy dynamizuje bryłę budynku. Kopuła cerkwi była pierwotnie malowana na niebiesko, zaś dach na czerwono. Do obiektu prowadzą cztery wejścia: główne od strony zachodniej, dwa boczne od północy i od południa oraz wejście do zakrystii. Trzy z nich zwieńczone są symbolem promieniejącego krzyża. Główne wejście zdobi monumentalny portyk. Frontony zdobione płycinami i pilastrami zamykają ramiona krzyża greckiego. Całość otacza gzyms z fryzem doryckim, zaś bęben i dzwonnicę – fryz joński.
Łączna wysokość budynku wynosi 40 metrówźródło: Wikipedia
Współrzędne: 53.132719,23.154472
tagi: białystok bialystok cerkiew sobór sobor
