Zamek w Człuchowie
Zamek człuchowski - zamek krzyżacki położony w Człuchowie, drugi po Malborku pod względem wielkości w Polsce. Był najtrudniejszym do zdobycia obiektem na Pomorzu i siedzibą komtura i konwentu krzyżackiego. Rezydował w nim Ulrich von Jungingen i Konrad von Wallenrode.
Historia
Od XII wieku Człuchów wchodził w skład kasztelanii w Szczytnie, w której od 1299 roku kasztelanem był wojewoda kaliski Mikołaj z Ponieca. Po aneksji Pomorza Gdańskiego w 1308 roku synowie kasztelana Mikołaja sprzedali Człuchów Zakonowi Krzyżackiemu, który po 1320 roku wybudował w Człuchowie zamek dla ochrony szlaku prowadzącego z krajów niemieckich do Prus. W czasie wojen z Zakonem wojska polskie próbowały bezskutecznie zdobyć zamek w 1414 roku i 1433 roku. Zamek w rękach krzyżackich pozostał do Wojny trzynastoletniej, gdy został opanowany przez wojska królewskie w 1454 roku. W tym samym roku Krzyżacy próbowali bezskutecznie odbić zamek, a następnie w roku 1455 i 1456, jednak załoga polska odparła ataki. Kolejne ataki na zamek przeprowadzono w 1520 czasie Wojny pruskiej i 1563 roku kiedy zamek zaatakowały wspierające Krzyżaków wojska Dytrycha Schoenberga. Odtąd zamek był w rękach polskich aż do rozbiorów. Z ramienia Królestwa Polskiego na zamku rezydował starosta królewski wraz z załogą. Wśród starostów występowali przedstawiciele najsłynniejszych polskich rodów takich jak Wejherowie, Sanguszkowie i Radziwiłłowie. Na początku XVII wieku bezskutecznie próbowali zdobyć go Szwedzi w 1627 roku. W czasach Potopu Szwedzi nie potrafili zając zamku od wczesnej jesieni 1655 roku i udało im się to dopiero gdy wykorzystali zimą zamarznięte wody jeziora dzięki czemu udało im się wedrzeć na zamkowe mury. Po zakończeniu wojny zamek z powrotem wrócił w polskie ręce.
Po I Rozbiorze polski w 1772 roku został przekazany przez Kazimierza Sorokę władzom pruskim, które podjęły decyzje doprowadzające zamek do prawie całkowitego zniszczenia. Najpierw obniżono lustro jeziora o 4 metry, wywieziono ołtarz z kaplicy zamkowej do kościoła w Chrząstowie, ambonę do Krępska, a następnie Prusacy nakazali całkowitą rozbiórkę zamku, która trwała do 1811 roku, a w latach 1826-1828 wybudowano neogotycki kościół ewangelicki w miejscu kaplicy Zamku Wysokiego. Kolejną dewastacją było zlokalizowanie w XIX wieku na III przedzamczu cmentarza.
Architektura:
Zamek składał się z czterech części: trzech przedzamczy oraz Zamku Wysokiego z dziedzińcem. Przedzamcze zachodnie, przez które wjeżdżało się do środka, zawierało stajnie, wartownie, zbrojownię i spichrze. Podzamcze północne przeznaczone było na wartownie i mieszkania dla części załogi, a wschodnie posiadało zabudowania gospodarskie. W Zamku Wysokim znajdowały się pomieszczenie dla rycerzy zakonnych i księży, sypialnie, jadalnie oraz kaplica. Każda osobna część zamku ogrodzona była murem, ponadto całość otoczono dodatkowym murem, zbudowanym z głazów granitowych i cegieł, które otaczała fosa i okoliczne jeziora.
Zamek posiadał 11 bram i 9 baszt, lecz najpotężniejszą jego częścią była wieża, wysokości prawie 50 metrów i o murze grubości do 5 metrów. Prowadziło do niej jedno wejście, 16 metrów nad ziemią (dziś wykute u podstawy), z piętra sąsiedniego zamku głównego. W piwnicach wieży znajdowały się lochy dla więźniów i studnia. Sama wieża miała służyć jako miejsce ostatniego oporu załogi w przypadku zdobycia zamku przez nieprzyjaciela.
Stan obecny:
Do dziś przetrwały mury, wieża i nie odkryte do dziś podziemia. Ze względu na małą aktywność samorządową obecnie zamek nie jest praktycznie restaurowany od czasu pożaru, który strawił Człuchów za Fryderyka Wilhelma II, a który to pozwolił mieszkańcom rozebrać zamek na odbudowę miasta. W 1811 roku ukazało się rozporządzenie rejencji o ochronie ruin zamku.
Obecnie trwają prace budowlane, których celem jest ponowne udostępnienie zamku turystom.
Wikipedia
