Gdański Pomnik Poległych Stoczniowców jest jednym z najbardziej znanych polskich monumentów XX wieku. Idea jego wzniesienia powstała tuż po tragicznych wydarzeniach na Wybrzeżu w grudniu 1970 r., kiedy to w trakcie akcji pacyfikacyjnej zginęło 39 robotników. Inicjatywa wyszła od pracownika Stoczni Gdańskiej i członka komitetu strajkowego Henryka Lenarciaka. Jednakże przez dziesięć lat władze nie pozwoliły na budowę, dlatego też mieszkańcy Trójmiasta oddawali hołd poległym składając kwiaty pod murem cmentarnym. W dziewiątą rocznicę w czasie swojego przemówienia Lech Wałęsa wezwał do samowolnego wzniesienia pomnika, nawet ze zwykłych kamieni. W następnym roku, w wyniku sierpniowych obrad stoczniowców z władzą, wśród zaakceptowanych postulatów znalazła się również realizacja tego planu.
Już 17 sierpnia pod bramą stoczni umieszczono pierwszy, drewniany krzyż. Szkic większego projektu opracował pracownik stoczni inż. Bogdan Pietruszka. Pomnik miał powstać za pieniądze prywatne, a więc fala datków na ten cel zaczęła napływać do Gdańska z terenu całej Polski. Całość monumentalnego założenia wzniesiono bardzo szybko, oficjalne odsłonięcie nastąpiło bowiem już 16 grudnia 1980 r. o godzinie 17. W uroczystościach brali udział stoczniowcy, działacze opozycji i mieszkańcy Trójmiasta. Apel poległych został odczytany przez aktora Daniela Olbrychskiego, równocześnie poświęcono sztandar "Solidarności" i złożono wieńce, również w imieniu władz. Charakterystyczna konstrukcja w formie trzech smukłych krzyży powstała według projektu czterech architektów: Bogdana Pietruszki, Wiesława Szyślaka, Wojciecha Mokwińskiego i Jacka Krenza. Autorami płaskorzeźb zdobiących jego dolne partie byli Robert Pelpliński i jego żona Elżbieta Szczodrowska-Pelplińska.
Pomnik szybko stał się ważnym symbolem walki z systemem komunistycznym. Miejsce to odwiedzali m.in. papież Jan Paweł II, prezydent USA George Bush senior, premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher. W 25. rocznicę powstania "Solidarności" pod pomnikiem zebrali się przedstawiciele władz krajów europejskich, którzy podpisali list intencyjny założenia Centrum Solidarności w Gdańsku.
M. G.-K.
Ilustracja: uroczystość odsłonięcia Pomnika Poległych Stoczniowców, Karta, CC-BY-NC.
O ile nie jest to stwierdzone inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Muzeum Historii Polski.
